Uyurgezerlik Nedir?

Gecenin bir yarısı evin içinde dolaşan, ertesi sabah ise hiçbir şey hatırlamayan birini gördüyseniz, büyük ihtimalle uyurgezerlikle tanışmışsınızdır. Bu durum zaman zaman korkutucu görünse de, sanıldığından daha yaygın ve çoğu zaman yönetilebilir bir uyku bozukluğudur.

Uyurgezerlik, kişinin uykudayken yataktan kalkması, evin içinde dolaşması, bazı hareket ve davranışlar sergilemesi ancak bunları genellikle ertesi gün hiç hatırlamamasıyla karakterize bir uyku bozukluğudur. Tıpta “somnambulizm” olarak da geçer.

Uyurgezerlik genellikle uykunun derin evrelerinde, özellikle de NREM (hızlı göz hareketi olmayan) uyku döneminde ortaya çıkar. Kısacası, kişi tam anlamıyla uyanık değildir; beyin uykuyla uyanıklık arasında bir yerde sıkışmış gibidir. Bu yüzden dışarıdan bakan biri onu uyanık zannedebilir ama aslında hala uyku halindedir. Rahat ve vücudunuzu doğru şekilde destekleyen bir yatak kullanmanız, uyku kalitenizi artırarak bu tür uyku bölünmelerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Önemli bir nokta da şudur: Uyurgezerlik, kabus görmekten ya da rüya görürken bağırmaktan farklıdır. Rüyalarda daha çok REM uykusunda hareketler olurken, uyurgezerlik derin NREM uykusunda ortaya çıkar.

Uyurgezerlik Neden Olur?

Uyurgezerliğin tek bir nedeni yoktur. Çoğu zaman birden fazla etken bir araya gelir ve vücudun uyku düzeni bozulduğunda uyurgezerlik atakları ortaya çıkar.

En sık görülen nedenler:

Genetik Yatkınlık
Ailede uyurgezerlik öyküsü olan kişilerde bu durumun görülme ihtimali artar. Anne ya da babadan birinde uyurgezerlik varsa, çocukta da ortaya çıkma riski daha yüksektir. Bu nedenle genetik yatkınlık önemli bir etkendir

Uykusuzluk ve Düzensiz Uyku Düzeni
Geç saatlere kadar ayakta kalmak, sürekli değişen yatma-kalkma saatleri, kaliteli uyuyamama gibi durumlar uyku düzenini bozarak uyurgezerlik riskini artırabilir. Vücut derin uykuya geçmekte zorlandığında veya sık sık bölündüğünde, uyku ile uyanıklık arasındaki bu “geçiş halleri” daha sık yaşanır. 

Stres ve Duygusal Yük
Yoğun iş temposu, sınav dönemi, aile içi sorunlar, kaygı ve duygusal dalgalanmalar uyku kalitesini etkileyerek uyurgezerlik ataklarına zemin hazırlayabilir. Özellikle hassas ve kaygılı kişilerde bu tür uyku bozuklukları daha sık görülebilir.

Bazı ilaçlar ve Maddeler
Bazı sakinleştirici ilaçlar, uyku ilaçları veya alkol gibi maddeler, uyku mimarisini bozarak uyurgezerlik riskini artırabilir. Böyle bir durumdan şüpheleniyorsanız, mutlaka ilacı yazan doktorla konuşmanız gerekir. Kendi kendinize ilacı bırakmak veya değiştirmek yerine hekim görüşünü almak her zaman daha güvenlidir.

Altta Yatan Başka Sağlık Sorunları
Uyku apnesi, ateşli hastalıklar, bazı nörolojik ya da psikiyatrik durumlar da uyurgezerliğe eşlik edebilir. Bu nedenle uyurgezerlik sık tekrarlıyorsa, altta yatan farklı bir problem olup olmadığının araştırılması önemlidir.

Uyurgezerlik Belirtileri

Uyurgezerliğin en tipik belirtisi, kişinin uyku sırasında yataktan kalkıp dolaşmasıdır. Ancak tek belirti bu değildir. Aşağıdaki davranışlar da uyurgezerlik atağına işaret edebilir:

• Gece uykuda yataktan kalkma, odada ya da evin içinde dolaşma

• Yüz ifadesinin donuk olması, gözlerin açık ama sanki “boş” bakıyor gibi görünmesi

• Çevredeki kişilere kısa, alakasız ya da anlamsız cevaplar verme

• Kapı veya pencere açma, dolap karıştırma, eşyaları yerinden oynatma

• Kişinin sabah uyandığında gece olanları hiç hatırlamaması

• Uyandırılmasının zor olması; uyandırıldığında şaşkın, korkmuş ya da sinirli bir tavır sergilemesi

• Bazı durumlarda düşme, çarpma gibi küçük kazalar yaşanması

Bu noktada şu soruyu sormak çok doğal:
“Ne zaman ciddiye almalıyım?”

Aşağıdaki durumlardan biri varsa mutlaka ciddiye almanız ve bir uzmana görünmeniz önemlidir:

• Uyurgezerlik atakları sıklaşıyorsa

• Kişi kendine veya çevresine zarar verebilecek davranışlar sergiliyorsa

• Gece uykuları çok bölündüğü için gündüz aşırı yorgunluk, dalgınlık ve dikkat sorunları yaşanıyorsa

• Uyurgezerlik yeni başlamış ve giderek artıyorsa

Çocuklarda Uyurgezerlik Neden Olur?

Uyurgezerlik en sık çocukluk döneminde görülür. Çoğu zaman aileler için oldukça endişe verici olabilir, ancak birçok çocukta ergenlik dönemine doğru ataklar belirgin şekilde azalır veya tamamen kaybolur.

Çocuklarda uyurgezerlik nedenlerine biraz daha yakından bakalım:

Gelişimsel ve Genetik Faktörler
Çocukların beyni ve uyku düzeni hala gelişim sürecindedir. Derin uyku evreleri daha yoğun yaşanır ve uykunun bu geçiş dönemlerinde uyurgezerlik daha sık görülebilir. Ailede uyurgezerlik öyküsü varsa, çocukta görülme ihtimali de artar. Bu nedenle, çocuğunuzun yaşına ve boyuna uygun çocuk yatakları kullanmanız, gece boyunca daha rahat ve kesintisiz uyumasına katkı sağlayabilir.

Ateşli Hastalıklar
Özellikle yüksek ateş dönemlerinde çocuklarda uyurgezerlik benzeri tablolar ortaya çıkabilir. Çocuk yataktan kalkıp anlamsız davranışlar sergileyebilir, konuşabilir ya da odanın içinde dolaşabilir. Ateş düştükten sonra bu durum çoğu zaman kendiliğinden kaybolur. Özellikle bebeklik döneminde, güvenli malzemelerle üretilmiş bebek yatakları tercih etmeniz hem uyku güvenliği hem de hijyen açısından önemlidir.

Uykusuzluk ve Düzensiz Uyku Rutini
Geç yatan, erken kalkan, uyku düzeni sık sık değişen çocuklarda uyurgezerlik atakları daha sık görülebilir. Özellikle hafta içi ve hafta sonu uyku saatleri arasında büyük fark olması bu durumu tetikleyebilir.

Stres ve Duygusal Durum
Okul değişikliği, sınav dönemi, aile içi gerginlikler, kardeş doğumu gibi durumlar çocuk için stres kaynağı olabilir. Çocuk bu duygusal yükü tam ifade edemese bile, geceleri uyku düzeni etkilenebilir ve uyurgezerlik atakları görülebilir.

Peki, ebeveyn olarak ne yapabilirsiniz?

• Öncelikle panik yapmamak ve çocuğu korkutmadan, sakin bir şekilde yatağına geri yönlendirmek önemlidir.

• Çocuğu aniden ve sert bir şekilde uyandırmaya çalışmak yerine, nazikçe yönlendirmek daha güvenlidir.

• Evde güvenlik önlemleri almak çok kıymetlidir:

• Pencere ve balkon kapılarını kilitlemek

• Merdiven varsa, merdiven başına bariyer koymak

• Kesici ve tehlikeli olabilecek eşyaları ortadan kaldırmak

• Gece ani kalkışlarda düşme riskini azaltmak için, özellikle yüksek yataklarda bir yatak bariyeri kullanmanız da ek güvenlik sağlayabilir.

• Düzenli bir uyku rutini oturtmak; her gün mümkün olduğunca aynı saatte yatmasına ve kalkmasına dikkat etmek de atakları azaltmaya yardımcı olabilir.

Uyurgezerlik sık tekrarlıyorsa, çocuğunuz kendine zarar verme riski taşıyorsa ya da gündüz çok yorgun ve dalgın görünüyorsa bir çocuk doktoru, çocuk psikiyatristi ya da uyku bozuklukları konusunda deneyimli bir uzmana başvurmanız iyi olur.

Uyurgezerlik Tedavisi

Uyurgezerlik tedavisi, çoğu zaman altta yatan nedenlerin belirlenmesi ve uyku düzeninin iyileştirilmesi üzerine kuruludur. Her vakada mutlaka ilaç tedavisi gerekmez; hatta birçok kişide yaşam tarzı düzenlemeleriyle ataklar belirgin şekilde azalabilir.

Tedaviyi üç ana başlıkta düşünebiliriz:

1. Doktora Ne Zaman Gidilmeli?

Aşağıdaki durumlardan biri varsa bir uzmandan destek almak iyi bir adımdır:

• Uyurgezerlik atakları sıklaşıyor ve şiddetleniyorsa

• Kişi kendine veya çevresine zarar verecek davranışlarda bulunuyorsa

• Gece uykuları çok bölündüğü için gündüz aşırı uyku hali ve performans düşüklüğü yaşanıyorsa

• Uyurgezerlik yetişkin yaşta yeni başlamışsa

Gidilen uzmana göre (nöroloji, psikiyatri, göğüs hastalıkları/uyku merkezi) farklı değerlendirmeler yapılabilir. Gerekirse uyku laboratuvarında gece uykusu kayıt altına alınarak detaylı inceleme yapılabilir.

2. Tıbbi ve Psikolojik Tedavi Yaklaşımları

Tedavide temel amaç, öncelikle uyurgezerliği tetikleyen veya artıran etkeni bulmaktır:

• Uyku apnesi gibi başka bir uyku bozukluğu varsa bunun tedavi edilmesi

• Yoğun kaygı, depresyon ya da travmatik yaşantılar eşlik ediyorsa psikolojik destek veya terapi süreçlerinin planlanması

• Gerekli görülen bazı durumlarda, hekim kontrolünde ilaç tedavisi uygulanması

Burada önemli nokta, hiçbir ilacı kendi kendinize başlatmamanız veya bırakmamanızdır. Uyurgezerlik için kullanılabilecek ilaçlar mutlaka uzman doktor tarafından değerlendirilmelidir.

3. Evde Alınabilecek Önlemler ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Uyurgezerlik ataklarını azaltmak ve olası riskleri en aza indirmek için evde uygulayabileceğiniz pek çok basit ama etkili adım vardır:

• Mümkün olduğunca düzenli uyku saatleri belirlemek

• Gece çok geç yatmamaya ve yeterli süre uyumaya özen göstermek

• Uyku öncesi rahatlama rutini oluşturmak (telefon, tablet, televizyon süresini kısaltmak, sakinleştirici bir aktiviteyle günü bitirmek)

• Alkol ve kafein tüketimini azaltmak veya mümkünse bırakmak

• Evde güvenlik önlemleri almak:

• Pencere ve kapıları kilitlemek

• Merdiven varsa merdiven başına engel koymak

• Kesici, kırılabilir, tehlikeli eşyaları daha güvenli alanlara kaldırmak

Özellikle çocuklarda, uyurgezerlik çoğu zaman büyüme sürecinin bir parçası olarak görülür ve yıllar içinde azalma eğilimindedir. Yine de hem çocuklar hem yetişkinler için güvenli bir ortam hazırlamak ve gerektiğinde uzman desteği almak çok önemlidir.

Sonuç olarak, uyurgezerlik tek başına “tehlikeli bir hastalık” olmak zorunda değildir; ancak görmezden gelindiğinde kazalara, gündüz yorgunluğuna ve yaşam kalitesinde düşüşe yol açabilir. Siz ya da çocuğunuzda uyurgezerlik belirtileri varsa, sakin kalıp durumu gözlemlemek, güvenlik önlemleri almak ve gerekirse bir uzmana başvurmak en doğru yaklaşımdır.

Böylece hem uyurgezerliğin nedenlerini daha iyi anlayabilir hem de günlük yaşamınızı mümkün olduğunca rahat ve güvende sürdürebilirsiniz. İsterseniz bir sonraki aşamada bu yazı için meta açıklama, başlık etiketleri veya sosyal medya paylaşım metinlerini de birlikte hazırlayabiliriz.

Uyurgezerlik ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Uyurgezerlik Tehlikeli mi?

Uyurgezerlik doğrudan hastalığın kendisi nedeniyle değil, kişi farkında olmadan hareket ettiği için düşme, çarpma, evden çıkma gibi riskler yüzünden tehlikeli olabilir; bu yüzden güvenlik önlemleri almak önemlidir.

Uyurgezerlik Olan Birini Uyandırmak Zararlı mı?

Uyurgezer birini aniden sarsarak uyandırmak kişide büyük şaşkınlık ve korkuya neden olabilir, bu yüzden genellikle direkt uyandırmak yerine sakin bir şekilde yatağına doğru yönlendirmek önerilir.

Uyurgezerlik Kendiliğinden Geçer mi?

Özellikle çocukluk döneminde görülen uyurgezerlik çoğu zaman ergenlik yıllarına doğru kendiliğinden azalır ve tamamen kaybolabilir; yetişkinlerde ise altta yatan nedene göre seyrini değiştirir.

Uyurgezerlik İçin Hangi Doktora Gidilir?

Uyurgezerlik şikayetinde genellikle nöroloji, psikiyatri ya da uyku bozuklukları merkezlerine başvurulur; ihtiyaç halinde bu branşlar birlikte değerlendirme yapabilir.

Çocuklarda Uyurgezerlik Ne Zaman Azalır?

Çocuklarda uyurgezerlik en sık ilkokul çağında görülür ve çoğu çocukta ergenliğe yaklaşırken atakların sıklığı belirgin şekilde azalır ya da tamamen biter.